M

Vaak op een onverwacht moment hier in Nederland wordt mij gevraagd waar ik vandaan kom en mijn directe antwoord is dan: Vlaardingen, daar ben ik geboren. Ik krijg dan een meewarige blik en de volgende vraag: waar komen je ouders dan vandaan?

Dan voel ik in ongemakkelijkheid in mijn opkomen en mijn antwoord is: Nederlands-Indië. Mijn ongemak komt voort uit het feit dat het mij stoort dat veel Nederlanders hun geschiedenis niet kennen en mij voor een buitenlander aanzien. 

Op papier werken mijn voornaam en achternaam ook verwarrend, het komt niet echt overeen met mijn voorkomen. Ingrid wordt meestal geassocieerd met een Noord-Europees persoon en Van der Hoeven klinkt ook behoorlijk Nederlands. 

Toch gebruik ik de naam van mijn vader, geboren op Java uit een Indisch-Moluks gezin. Ook mijn moeders achternaam geeft haar geheim niet direct prijs: Van der Laan, mijn moeder is geboren op Sumatra uit een Indisch-Sumatraans gezin.   

De oorzaak van deze verwarrende achternamen en uiterlijkheden ligt bij Jan Pieterszoon Coen, hij heeft destijds bepaald dat het voor Nederlandse mannen toegestaan was een verhouding te beginnen met een Inlandse vrouw. Mocht daar een nakomeling uit voortkomen, dan kon de vader dit kind wel of niet erkennen. Trouwen was niet verstandig, dan raakte de vader zijn Nederlands staatsburgerschap kwijt en met erkennen kregen de kinderen wel zijn naam. Hij kon na zijn pensionering ongestoord naar Nederland met eventueel de kinderen, waarbij de moeder vaak werd achterlaten in Indië. Bij het niet erkennen van kinderen, verdwenen zij met hun moeder in de inlandse samenleving van de koloniale klassenmaatschappij.

De beide families van mijn ouders leefden al voor generaties in Nederlands-Indië en de historie van de naamgevers is nog niet geheel uit de doeken gedaan, blijft dat ze allebei heel Nederlands klinkende achternamen hebben en daarmee ook aangeven dat de band van Nederland met de kolonie behoorlijk intens was en niet op toevalligheden berust. 

Recent heb ik Indonesië voor de derde keer bezocht na dertig jaar. Steevast krijg ik de vraag of ik ook familie heb opgezocht. Wederom komt er een ongemakkelijkheid in mij op. 

Allebei mijn opa’s werkten in dienst van de overheid in Indië en ook hun broers en zussen waren heel Nederlands georiënteerd. Zij hadden niets meer te zoeken in het onafhankelijk Indonesië en voor hun veiligheid was het noodzakelijk om het land te verlaten. 

Australië en de VS, daar zijn enkele familieleden heen gegaan, maar het merendeel bleef bij elkaar en ging begin 1950 naar Nederland: het vaderland, waar ze nog nooit geweest waren. 

In Indonesië werd ik vaak aangezien voor een Indonesiër en in het bahasa Indonesia aangesproken. Ook dit is heel ongemakkelijk aangezien mijn kennis van het bahasa blijft hangen bij een aantal sleutelwoorden. 

Ik voelde me daar ook niet thuis en toch een beetje wel, het was vooral het beeld van mijn vader, dat iedere keer naar boven kwam, hoe hij in het leven stond en in omgang was met anderen en dat zag ik in Indonesië op straat, bij de mensen terug. Ook de warme familiebanden die mijn oma’s en tantes probeerden te behouden in Nederland zag ik om mij heen in levenden lijve: de eigenaar van het guesthouse, die ons gelijk bij binnenkomst als familie bestempelden.   

Toch een warm bad, maar ik voelde me heel Europees in een Indonesische verpakking. Herkenning en ontroering van een Moederland, door de verhalen van mijn ouders, maar ook misplaatst door mijn Europese vaderland.   

‘Nou, je hebt vast veel inspiratie opgedaan voor nieuw werk!’ De verkramping van een writers block heb ik op dit moment, een overvloed aan indrukken en een niet weten waar te beginnen in woorden, vormen of beelden. Als kunstenaar heb ik me ver gehouden van predicaten, ik ben geen Indisch kunstenaar, ik ben beeldhouwer. In mijn werk wil ik ruimte laten voor de toeschouwer en deze niet vermoeien met mijn innerlijke tegenstrijdigheden. 

Daarin schuilt ook de kracht van Moederland, je kan het uitspelen op de persoonlijke geschiedenis van de kunstenaars, maar ik zie de universele pijn, herkenning ook van toeschouwers die niets met de Indische familiegeschiedenis van doen hebben en zich toch gesterkt voelen door de werken.